Jaka wizja świata znajduje odbicie w literaturze średniowiecznej?
Średniowiecze to epoka szczególna, głównie ze względu na
jej głębokie powiązanie z wiarą chrześcijańską.
Zarówno w literaturze, jak i
w życiu codziennym Bóg znalazł się w centrum zainteresowania. Nawet władza świecka
została podzielona między papieża a cesarza, jako że Kościół był w średniowieczu
bardzo silną i wpływową instytucją. Dlatego właśnie w średniowiecznej literaturze
znajdujemy odbicie świata, w którym zagadnienia wiary były zawsze na pierwszym
miejscu. Niezależnie od tego, czy ktoś był rycerzem, władcą czy zwykłym chłopem,
pozostawał silnie związany z Bogiem. Chrześcijaństwo niepodzielnie rządziło
myśleniem, odczuwaniem, postępowaniem i twórczością ludzką. Wszechwładne panowanie
światopoglądu religijnego nie wykluczało jednakże twórczości świeckiej. Świeckość
nie oznaczała tu jednak odcięcia się od chrześcijaństwa, lecz niesprzeczne z
nim ukształtowanie tematyki i ideologii dzieł. Mediewiści zgodnie podkreślają
fakt zanurzenia całego ówczesnego świata w systemie wiary, która dla średniowiecznego
człowieka była drogowskazem pozwalającym na orientację w świecie. Taki właśnie
świat znajduje odzwierciedlenie w literaturze średniowiecznej. Kościół sprzyjał
twórczości hagiograficznej, która krzewiła ideał wiary, traktowała o żywotach
męczenników. Wystarczy tu wymienić chociażby legendę o świętym Aleksym, ukazującą
wartości średniowiecznego świata: wyrzeczenie się dóbr materialnych, zachęcanie
do ciągłej modlitwy, umartwianie i niechęć do wszelkiej sławy. Podobnie w „Pieśni
o Rolandzie” przedstawiono kawałek średniowiecznej rzeczywistości, w której
rycerze walczą w obronie wiary i umierają z imieniem Boga na ustach. Takie życie
zostaje nagrodzone zbawieniem. Epoka ta przyniosła również pierwsze hymny, oczywiście
o wydźwięku religijnym, jak „Bogurodzica”. Doskonałym obrazem ówczesnego, realistycznie
odmalowanego świata jest dzieło Dantego – „Boska komedia”. W tym utworze autor
rozmawia ze zmarłymi przedstawicielami średniowiecznego świata. Czerpie nauki
od spotkanych po drodze filozofów, polityków, uczonych i artystów. Poemat ten
można odczytywać zarówno dosłownie, jak i w głębszym, alegorycznym sensie. Możemy
go odczytywać jako historię wyzwolenia człowieka, jego wznoszenia się po szczeblach
poznania aż do najwyższego, pozarozumowego pojęcia ideałów dobra i mądrości.
W większości średniowiecznych utworów brzmi groźne nawoływanie memento mori.
Specyfiką świata średniowiecznego było nawoływanie do skromności. Nie warto
było zabiegać o doczesną sławę, gdyż wszystko i tak kończy się śmiercią. Zasada
ta znalazła odbicie w anonimowości większości średniowiecznych twórców. Jakkolwiek
świat tamtej epoki był ogarnięty lękiem przed śmiercią, to człowiek średniowieczny,
odczuwając potrzebę przynajmniej chwilowego uwolnienia się od tego strachu,
usiłował nadać mu elementy komizmu. Wyraźnie widać to w wierszu „Rozmowa mistrza
Polikarpa ze śmiercią”, w którym autor opisuje śmierć jako kostuchę, wyśmiewając
jej brzydotę. Nie wolno nam jednak zapominać, że w średniowieczu obok utworów
o tematyce religijnej powstawały także romanse, jak „Dzieje Tristana i Izoldy”.
Jest to przepiękna opowieść o wielkiej miłości i o przeznaczeniu. Ukazuje życie
na średniowiecznych zamkach, konflikt między honorem a miłością, przywiązanie
do ojczyzny, a omija tematykę religijną.
[SR]