Scharakteryzuj najstarsze zabytki piśmiennictwa polskiego.

W epoce średniowiecza tworzono w dwóch językach: pisano
po łacinie, czyli w języku kościoła, oraz w dopiero formujących się językach
narodowych.

Język naszych średniowiecznych zabytków piśmiennictwa ujawnia proces
kształtowania się polszczyzny wyłaniającej się z dialektów (wielkopolskiego
i małopolskiego) a także proces przejmowania przez nią zapożyczeń z innych języków
(np. łacińskiego czy niemieckiego). Najbardziej znanym zabytkiem polskiego piśmiennictwa
jest „Bogurodzica”, najdawniejsza polska pieśń religijna. Trudno bezspornie
podać datę jej powstania (pochodzenie jej szacuje się na okres od X do XIV wieku).
Adresatką utworu jest Matka Boga, Dziewica, do której zwraca się zbiorowy podmiot
wypowiadający. Dalsze osoby występujące w tekście to Chrystus, Bóg, i Jan Chrzciciel.
„Bogurodzica” to tak zwany średniowieczny wiersz zdaniowo-rymowy. Prawdopodobnie
nieco młodszy od Bogurodzicy jest kolejny zabytek naszego piśmiennictwa, niemal
cudem ocalałe urywki „Kazań świętokrzyskich”, napisanych w pierwszej połowie
XIV w. Te krótkie teksty, odznaczające się bardzo starannym, pieczołowitym wykończeniem
literackim, mają szczególnie dużą wagę, gdyż ich formy językowe i pisownia reprezentują
epokę starszą niż wszystkie inne rękopisy polskie. Kolejny utwór reprezentujący
typ literatury hagiograficznej (opisującej żywoty świętych) to „Legenda o świętym
Aleksym”. W tym wierszu przedstawiono sylwetkę świętego, w specjalny sposób
stworzono wzór osobowy godny naśladowania. Obszernym zabytkiem naszego języka
jest też „Psałterz floriański”, będący darem dla królowej Jadwigi. Zawiera on
psalmy w trzech językach: łacinie, niemieckim i polskim.
Obok średniowiecznych utworów religijnych pojawiała się także poezja świecka,
której doskonały przykład stanowi „Dialog mistrza Polikarpa ze śmiercią”. Jest
to długa, licząca kilkaset ośmiozgłoskowców przeróbka łacińskiego traktatu prozaicznego.
W utworze opisano wszechpotęgę śmierci, pobrzmiewa w nim groźne średniowieczne
memento mori. Ale nawet w średniowieczu fantazja ludzka broni się często
przed trwogą, nadając rysy groteskowe postaciom budzącym lęk. Obrzydliwa śmierć,
która straszy kosą mądrego mistrza, jest w gruncie rzeczy zabawna.
Pierwsze zabytki piśmiennictwa polskiego ukazują, że jakkolwiek możliwe było
słuchanie mszy po łacinie, to zwykli ludzie pragnęli wypowiadać się w języku
rodzimym. Dzięki tym pragnieniom w literaturze średniowiecznej został stworzony
najpiękniejszy utwór poetycki polskiego średniowiecza. Są to „Żale Matki Boskiej
pod krzyżem”, należące do pieśni maryjnych. Warto zauważyć, że chociaż w średniowieczu
powstają utwory świeckie, to piśmiennictwo ma charakter typowo użytkowy i służy
głównie upowszechnieniu wiary chrześcijańskiej.
[SR]