Przedstaw model człowieka i obywatela zawarty w twórczości M. Reja i J. Kochanowskiego.

Literatura renesansu, mimo ciągłego eksponowania jej odrębności
wobec średniowiecza, również tworzyła wzorce osobowe, m.in. mające charakter
paranetyczny, tak charakterystyczny dla średniowiecza. Jednym z takich wzorców
osobowych był w literaturze polskiej wzór dobrego ziemianina, ale również, po
prostu idealnego człowieka żyjącego w zgodzie z duchem epoki.

Najwyraźniej paranetyczny charakter mają utwory M. Reja, a szczególnie „Żywot
człowieka poczciwego”. W tym dziele, autor przedstawia wzorzec prawego obywatela
– szlachcica. Czyni to na tle zmieniającej się natury, która o każdej porze
roku wymaga różnego typu działania, tak aby człowiek dążył do wkomponowania
się w nią. Autor formuje pojęcie „prawego ślachectwa”, przypomina, że najwyższą
wartością jest cnota, która jest celem i nagrodą sama w sobie. Prezentuje renesansową
pełnię życia, zgodnie z postulatami filozofii epikurejskiej. Idealny ziemianin,
to – według Reja – człowiek miłujący ojcowiznę i ziemię, dbający o dom, „czeladkę”,
żonę, nie angażujący się w sprawy polityki i działalności publicznej, z wyjątkiem
koniecznego minimum, jakim jest obowiązek posłowania. Nie musi on być wykształcony,
ale za to uczciwy, honorowy. Zatem jawi nam się obraz spokojnego hedonisty,
który stosuje się do hasła: „Używaj duszo miła! Masz wszystkiego dobrego dosyć,
a wszakoż z bojaźnią bożą, a z wiernym dziękowaniem Jemu”
Natomiast dojrzały poeta-doctus, J. Kochanowski, pisze o człowieku w kontekście
spokojnego i w gruncie rzeczy nudnego życia ziemiańskiego, lecz w stosunku wobec
świata, innych ludzi i losu. Poeta radzi w swych pieśniach: „Albowiem na szczęście
wszelakie serce ma być jednakie”. Tu uwidocznia się postawa beznamiętnego stoika
szukającego „złotego środka”. Z drugiej strony mówi carpe diem, nakazując,
podobnie jak, Rej „chwytać dzień”, żyć pełnią życia. Jeszcze inaczej wyraża
się w „Trenach”, gdzie burzy swą dotychczasową wizję harmonii, stoickiego spokoju
i obojętności w życiu. W twórczości Kochanowskiego ujawnia się pewna ewolucja
postaw wobec życia i światopoglądu. Zarówno Rej, jak i Kochanowski wskazują
na wiodącą wartość rozumu i cnoty w życiu, widząc jego przemijalność i zmienność:
„Nic pewnego na świecie / radość się z troską plecie”, nakazują żyć w sposób
pełny, a jednocześnie z niezbędnym umiarem.
[PG]