Program polskich pozytywistów (szkic do późniejszego rozwinięcia).

Program polskich pozytywistów jest nowym sposobem myślenia,
nową ideologią uznającą inne wartości w świecie rodzącego się kapitalizmu.

Polscy pozytywiści przekonani o bezużyteczności romantycznej walki, załamani po klęsce
powstania styczniowego szukają nowych rozwiązań. Propagują nowe cele i idee,
wśród których znajduje się praca organiczna = organicyzm, praca u podstaw, emancypacja
kobiet, scjentyzm czy równouprawnienie mniejszości narodowych. Twórcy pozytywizmu
apelują w swoich utworach o realizację tych haseł. Praca organiczna polega na
tym, iż każda warstwa społeczeństwa powinna współpracować z innymi, być użyteczna
itp. Bowiem, gdy zachoruje choćby jedna z warstw, to choruje cały organizm.
Dlatego też trzeba nawzajem się wspierać, dbać o wspólne dobro społeczne. Z
kolei praca u podstaw propagowała pracę i uświadamianie społeczeństwa, biedoty,
naukę itp. Scjentyzm – kult nauki – miał poprawić dzięki wynalazkom życie ludzi.
Głoszono także hasło emancypacji kobiet, które po utracie męża, lub te niezamężne,
nie radziły sobie w tej rzeczywistości. Tymczasem praca u podstaw miała na celu
kształcenie warstw niższych, reformę rolnictwa i poprawę stosunków społecznych
(np. Witold z „Nad Niemnem”). Nawoływano także do poszanowania mniejszości narodowych,
np. „Mendel Gdański” Marii Konopnickiej. Wszystkie te hasła pozytywistyczne
znajdują odzwierciedlenie w literaturze tamtego okresu, np. nowele Konopnickiej
– „Mendel Gdański”; „Miłosierdzie gminy”; Bolesław Prus – „Omyłka”, „Powracająca
fala”; Henryk Sienkiewicz – „Szkice węglem”, „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”,
w prozie np.: „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.
[AS]