sarmatyzm

zjawisko kulturowe obecne u nas od końca XVI do połowy XVIII wieku, obejmujące ideologię, obyczajowość i kulturę szlachty polskiej. Nazwa i główne idee pochodzą od tzw. mitu sarmackiego o pochodzeniu plemion zamieszkujących tereny Rzeczypospolitej od starożytnego plemienia Sarmatów. Polska szlachta miała poczucie narodowej potęgi, przekonanie o świetności polskiego ustroju, tradycji i pochodzenia oraz przywiązywała szczególną wagę do wiary katolickiej. Jednocześnie wyrażano wyższość stanu szlacheckiego nad innymi, a nawet uważano, że ma on szczególną misję dziejową do spełnienia (co z czasem, w późniejszych wiekach przerodziło się w mesjanizm). Sarmatyzm oznaczał również w swoich skrajnych przykładach niechęć do kontaktów z innymi narodami, konserwatyzm, nacjonalizm. Sarmatyzm wytworzył charakterystyczny styl życia szlachty w XVII wieku. W literaturze świadectwem sarmatyzmu są pamiętniki, m.in. „Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska.