Na czym polegał parenetyczny charakter literatury średniowiecznej?

Literatura średniowieczna często przedstawiała bohaterów
w specjalny sposób – przede wszystkim podkreślając ich cnoty, celowo wyolbrzymiając
działania i przez to właśnie tworząc wzór osobowy zalecany do naśladowania.

Takie dzieła, konstruujące i propagujące owe wzory osobowe związane z pewnymi
wyraźnie określonymi rolami społecznymi (np. ziemianina, władcy, rycerza, świętego),
nazywamy parenetycznymi. To właśnie duch parenezy (z greckiego parainesis
– zachęta, ostrzeżenie, rada) patronował literaturze średniowiecznej, inspirując
jej twórców do tworzenia ideałów zalecanych do naśladowania. Typowe przykłady
postaci parenetycznych odnaleźć możemy w „Legendzie o świętym Aleksym”, „Kronice
Galla Anonima” czy w „Pieśni o Rolandzie”. W utworach tych przedstawiono wzory
rycerza, władcy i świętego. Przykładem idealnego rycerza jest Roland, który
walczy w obronie wiary z Saracenami. Jest to rycerz prawy, posłuszny swemu władcy,
miłujący ojczyznę. W chwili śmierci Rolanda na polu bitwy, Bóg, nagradzając
go, zsyła aniołów po jego duszę. W historii o Rolandzie widoczny jest typowy
dla średniowiecza nacisk na kwestię wiary. Podobnie w Legendzie o świętym Aleksym
mocno podkreślono zalety świętego, który wyrzekł się żony, majątku, i domu rodzinnego,
a wybrał dolę bezdomnego tułacza, żebraka i ascety. Podjęte przez niego umartwienia
były tak głębokie, że sama Matka Boska interweniowała w jego obronie. Aby uniknąć
niemiłej mu sławy, Aleksy zmieniał miejsca pobytu, aż wreszcie trafił do rodzinnego
domu, gdzie nierozpoznany przez nikogo pędził żywot nędznego żebraka aż do śmierci,
kiedy to zdarzył się cud. Cud ten przejawiał się tym, że jedynie żona Aleksego
mogła wydobyć z jego martwej dłoni list, zawierający tajemnicę pochodzenia jej
męża. Podobnie jak ideał rycerza i świętego, literatura średniowieczna wykreowała
ideał władcy, którego główną cechą jest również pobożność, ale ważne są także
siła, talent wojenny i odwaga (np. Bolesław Krzywousty w „Kronice” Galla Anonima).

Średniowieczna literatura parenetyczna podkreśla w kreowanych wzorach osobowych
pewne stałe cechy, wspólne zarówno rycerzowi, jak i władcy, ziemianinowi czy
świętemu. Najważniejsze cechy to pobożność, pokora wobec wiary i skromność –
ponieważ zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem należało unikać sławy.
Literatura parenetyczna nie jest charakterystyczna jedynie dla średniowiecza.
Późniejsze epoki również kreowały rozmaite wzorce osobowe, np. renesans stworzył
wzorzec ziemianina.
[SR]