Charakterystyka szlachty zaściankowej.
Uosobieniem wszystkich cech zwykle przypisywanym szlachcie
zaściankowej jest w „Panu Tadeuszu” zaścianek Dobrzyńskich, dlatego poniższa
charakterystyka będzie opierać się właśnie na tym przykładzie.
Zaścianek Dobrzyńskich był na Litwie dobrze znany. Niegdyś był to ród liczny,
bogaty i wpływowy, czego dowodem jest fakt, że potrafił wystawić aż sześciuset
szlachciców do pospolitego ruszenia. Prowadzili życie wygodne, biorąc udział
w sejmikach lub przebywając na dworach. Niestety, wojny w XVII wieku sprawiły,
że ich ród bardzo podupadł. Na początku XIX wieku, w czasie akcji „Pana Tadeusza”
Dobrzyńscy muszą utrzymywać się z pracy własnych rąk, niczym chłopi.
Jednak od chłopów różniły ich strój i obyczaje. Nosili na co dzień białe kapoty
w czarne pręgi, zaś w niedziele kontusze. Kobiety nawet do pracy na polu ubierały
rękawiczki.
Cały zaścianek nosił ślady dawnej świetności i wielu bitew, które stoczyli.
Obecnie jednak wszystko znajdowało się w stanie upadku. Stare, gnijące domy,
bramy bez wrót, zaniedbane ogrody, nieobsiane grządki itp. – wszystko świadczyło
o tym, że nie najlepiej wiedzie się Dobrzyńskim.
Ciekawym zwyczajem było nadawanie wybranych imion. Mężczyźni używali tylko dwóch:
Bartłomiej albo Matyjasz; podobnie – Katarzyną, albo Maryną – nazywano kobiety.
Żeby więc odróżniać poszczególnych członków rodu, nadawano im przydomki, pochodzące
od jakieś zalety lub wady. Tak na przykład był wśród Dobrzyńskich Matyjasz zwany
Kurkiem, ponieważ zmieniał swe poglądy polityczne niczym kurek na kościele,
podążający za wiatrem.
Żaden z członków rodu Dobrzyńskich nie stronił od bitki. Cechowała ich porywczość,
łatwo dawali się porwać emocjom. Często byli to ludzie prości, nie lubili się
długo zastanawiać. Z drugiej jednak strony bardzo wysoko cenili sobie honor,
nigdy też nie wahali się stanąć w obronie ojczyzny. Szczególną zaś niechęć żywili
do Rosjan
Nie brak wśród nich było również ludzi, którzy pobierali w młodości nauki i
posiadali pewien majątek. Największym jednak poważaniem cieszył się w całym
rodzie Maciek nad Maćkami, który za młodu rozsławił swoją szablę – Rózeczkę.
Nie zaliczał się do zamożnych, nigdy nie kończył żadnej szkoły, ale to do niego
właśnie zwracano się z prośbą o pomoc przy rozstrzyganiu najtrudniejszych problemów.
Nie wyobrażano sobie podjęcia ważnej decyzji bez uprzedniego zasięgnięcia jego
rady. Pytano się go, czy wyprawiać ślub, czy rozpoczynać żniwa etc.
Cechowała Dobrzyńskich duma i ambicja. Ojciec Maciej np. kiedyś odmówił przyjęcia
folwarku, który chciał mu podarować Pociej w podzięce za uratowanie życia. Dobrzyński
odpisał krótko: „Niech Pociej Macieja, / A nie Maciej Pocieja ma za dobrodzieja.”
Określenie „szlachta zaściankowa” wywołuje dziś czasem niezbyt przychylne skojarzenia.
Kojarzy się głównie z uporem i bardzo ograniczonym widzeniem świata. Jednak
przykład zaścianku Dobrzyńskich pokazuje, że nie brakowało szlachcie zaściankowej
licznych zalet, które w pewnym stopniu równoważyły nadmierną porywczość i zbyt
uproszczony światopogląd.
[ML]
Komentarz
Temat zrozumiany i opracowany ciekawie, choć zabrakło
pewnych ważnych cech (konserwatyzm, kłótliwość, zazdrość, pogarda dla chłopów
itp.). Piszący umiejętnie syntetyzuje materiał literacki, wyciąga logiczne i
samodzielne wnioski. Sądy na ogół poprawne. Nieliczne błędy stylistyczne.