„Krzyżacy” jako powieść historyczna.

Na pytanie o przynależność gatunkową „Krzyżaków”
odpowiedź jest oczywista: powieść historyczna. Oznacza to, że utwór oparty jest
na wydarzeniach historycznych, a postacie i wydarzenia fikcyjne łączą się z autentycznymi.

Zanim Sienkiewicz przystąpił do pisania swojej powieści, poświęcił
wiele czasu na staranne i wielokierunkowe przygotowania. Przede wszystkim musiał
sięgnąć do dokumentów źródłowych z epoki, o której mówi powieść. Były to w tym
wypadku „Dzieje Polski” Jana Długosza. Drugim źródłem wiedzy dla Sienkiewicza
były współczesne prace historyczne, traktujące o czasach, w których rozgrywa się
akcja utworu. Cennym źródłem wiedzy były też zapewne dzieła sztuki, takie jak
np. malowidła.
Przygotowania te były niezwykle istotne z dwóch powodów. Po
pierwsze dały bazę historyczną dla powieści, pozwalając wydarzenia fikcyjne zakotwiczyć
pośród wydarzeń autentycznych, takich jak śmierć królowej Jadwigi, czy bitwa pod
Grunwaldem. Po drugie, i ten powód jest może nawet ważniejszy, sprawiły, że powieść
nabrała wiarygodności. Autor mógł wprowadzić wiele szczegółów z życia i obyczajów
tamtej epoki, dzięki czemu przedstawiony świat nabrał większej spójności i siły
wyrazu.
Doskonałym przykładem na potwierdzenie wypowiedzianych powyżej
słów jest opis bitwy pod Grunwaldem. Sienkiewicz przy pisaniu tego fragmentu książki
korzystał z przekazów źródłowych dotyczących bitwy, co pozwoliło mu stworzyć obraz
niezwykle wiarygodny i poruszający swym rozmachem. Doskonale, barwnie opisane
formacje wojsk, uzbrojenie, wreszcie sposób prowadzenia bitwy sprawiają, że czytelnik
niemalże sam staje się jej uczestnikiem.
Bitwa pod Grunwaldem jest jednym z przykładów tego, jak Sienkiewicz
miesza fikcję literacką z prawdą historyczną. Obok Zbyszka z Bogdańca czy Danusi,
czyli postaci fikcyjnych, pojawia się wiele postaci historycznych, np. księżna
Anna Danuta czy Ulryk von Jungingen.
Niezwykle ciekawe są różne obserwacje obyczajowe, np. opisy
ubiorów, pojedynków, sposobów ślubowania damie.
Również język powieści służy stworzeniu pozorów autentyczności, choć ma niewiele
wspólnego z prawdziwym językiem tamtych czasów. Przy stylizacji języka Sienkiewicz
opierał się w znacznej mierze na gwarze podhalańskiej, która doskonale spełniła
w powieści swą rolę jako gwara staropolska, pozostając przy tym zrozumiałą dla
czytelnika.
Podsumowując, „Krzyżacy” stanowią dla czytelnika cenne źródło
informacji o epoce, w której rozgrywa się akcja powieści. Należy jednak zawsze
pamiętać, że jest to powieść historyczna, a nie praca naukowa. Dlatego dopuszczalne
są wszelkiego rodzaju przekształcenia, jak np. przerysowanie znaczenia niektórych
wydarzeń czy pominięcie innych. Dlatego nie należy uczyć się z powieści Sienkiewicza
historii stosunków polsko-krzyżackich, choć stanowi ona świetną pomoc w wyobrażeniu
sobie tych odległych już przecież czasów.
[ML]