Humanizm renesansowy i reformacja – omów podstawowe prądy renesansu i ich odbicie w literaturze.

Podstawowymi prądami epoki renesansu były humanizm i reformacja,
w których w pełni odbiło się ówczesne dążenie ludzkości do różnorakich przemian
i wszechstronnego rozwoju.

Najważniejszym wszakże z prądów umysłowych tej epoki
był humanizm, oznaczający z języka łacińskiego ludzkość i człowieczeństwo. Za
cel badań i zainteresowań humanizm stawiał sobie człowieka jego osobowość oraz
jego problemy moralne, społeczne i polityczne w perspektywie doczesności. W
centrum zainteresowania humanistów było to, kim i jaki jest człowiek. Humanizm
podjął też próbę wskrzeszenia i zrozumienia starożytności. Odwoływano się do
ideału greckiego wychowania opartego na harmonijnym i wszechstronnym formowaniu
osobowości i twórczych zdolności człowieka. Od humanisty wymagano znajomości
greki, łaciny i hebrajskiego, by mógł czytać oryginalne dzieła starożytnej literatury.
Artyści uzyskali prawo do zdobywania sławy doczesnej i pośmiertnej. Wymagania
stawiane przez humanizm były wysokie i dlatego nie wszyscy je spełniali. Czytając
dzieła poszczególnych autorów można jednych z nich bez wahania określić mianem
humanistów (np. Francesco Petrarca, Klemens Janicki, Jan Kochanowski, Erazm
z Rotterdamu). O innych, np. Mikołaju Reju, już się tego nie mówi; wiadomo bowiem,
że ani osobowością, ani typem wykształcenia czy stylem pisania Rej, tworzący
wyłącznie w języku polskim, nie spełniał wymogów stawianych humanistom. Można
go za to zaliczyć, razem z Biernatem z Lublina i Andrzejem Fryczem-Modrzewskim,
do drugiego prądu epoki – reformacji. Wyrosła ona z opozycji wobec Kościoła
i ze średniowiecznych prób odrodzenia chrześcijaństwa. Na zachodzie Europy owocem
tego ruchu były liczne wojny religijne. W Polsce, gdzie istniała tradycja zgodnego
współistnienia wielu wyznań, reformacja wspierała dążenia szlachty do reformy
państwa. Szlachta korzystała z reformacji także w walce z Kościołem o własną
niezależność polityczną i ekonomiczną, a także o unarodowienie kultury. Ostatecznie
w Polsce postawiono na wartości państwowe i narodowe, przez co udało się zachować
spokój religijny. Ideologiem polskiej tolerancji religijnej był Andrzej Frycz-Modrzewski.
Głosił on w swoich pismach postulaty wolności sumienia i wyznania. Zgodne współdziałanie
katolików i zwolenników reformacji pozwoliło Polsce XVI wieku pozostać państwem
bez stosów, a więc bez walk i prześladowań na tle religijnym. Państwem gwarantującym
wolność wyznania podziwianym przez obce narody.
[SR]