MIT I ARCHETYP

Mit i archetyp. Omów relacje, jakie zachodzą pomiędzy tymi
pojęciami. Dokonaj interpretacji dwóch, trzech mitów wybranych z mitologii greckiej.

Mit to opowieść, która przedstawia wierzenia danej społeczności,
próbuje wyjaśnić rzeczy niepokojące (np. zjawiska przyrody) za pomocą barwnej
fabuły. Mity to składnik kultury ludów pierwotnych. Pełnią one rozmaite funkcje,
m. in. poznawcze, przez co umożliwiają interpretację zjawisk przyrody, jak również
światopoglądowe, będące podstawą wierzeń religijnych. Mity często mówią o powstaniu
i naturze bogów, świata i człowieka. Bohaterami mitów są zazwyczaj bogowie,
demony i herosi. Ważną rolę w opowieści mitycznej odgrywają metafory, alegorie
i symbole. Często mit nie wyraża treści wprost, ale przekazuje ją poprzez odpowiednio
zbudowany obraz – np. historia Demeter i Kory obrazuje przemienność pór roku.
W mitach ustalono pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań. Właśnie te pierwowzory
nazywamy archetypami. Zatem archetypy to pradawne, niezmienne wyobrażenia, które
tkwią w świadomości zbiorowej każdej społeczności. Archetypy możemy odnaleźć
w wielu znanych nam mitach greckich. Wystarczy przytoczyć mit o Demeter i Korze.
Kora była córką bogini urodzaju Demeter. Pewnego dnia została porwana przez
boga podziemi i jako jego żona musiała pozostać w Tartarze. Zrozpaczona Demeter
tułała się po świecie, szukając córki, aż wreszcie dowiedziała się od bogów,
że to sam Zeus przyobiecał Korę Hadesowi. Dzięki Rei Demeter nakłoniła Zeusa,
by złagodził swój wyrok, i od tego czasu Kora spędzała dwie trzecie roku u boku
swej matki, a pozostałą część u boku swego męża. Kiedy Demeter odzyskiwała córkę,
również na ziemi wszystko budziło się do życia. W ten sposób Grecy tłumaczyli
sobie zmianę pór roku. Kiedy zaś Kora schodziła do podziemi, drzewa traciły
liście, następowała jesienna słota, a wszystko to za sprawą smutku bogini urodzaju
tracącej swą jedyną córkę. Obok wyjaśnienia zjawisk przyrody mit ten stanowi
archetyp obrazujący czułość matki.
Innym greckim mitem jest mit o Dedalu i Ikarze. Dedal był konstruktorem, który
tęsknił za ojczyzną, więc postanowił skonstruować skrzydła, by do niej dolecieć.
Jednak w trakcie lotu Ikar, niepomny przestróg ojca, zaczął wzbijać się ku słońcu,
uradowany nośnością wielkich skrzydeł, przez co stopił się wosk. Ikar spadł
do morza i utonął. Również ten mit zawiera pierwowzór człowieka marzyciela.
Ikar utożsamia wszystkich tych, którzy ośmielili się poświecić abstrakcyjnemu
marzeniu i ponieśli klęskę. Mit ten jest tak piękny, że zainspirował wielu późniejszych
twórców. Znany jest na przykład obraz zatytułowany „Upadek Ikara”, jak również
opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza pt. „Ikar”.
Postacią stanowiącą pierwowzór społecznika jest Prometeusz – grecki heros, który
tak bardzo kochał ludzi, że wykradłszy Zeusowi ogień, przekazał go ludziom,
przez co został skazany na przykucie do skały i straszliwe męki – każdego dnia
sęp wyżerał mu wątrobę. Prometeusz to wzór męczennika, który jest skłonny oddać
życie za ludzkość. Dzięki tej postaci na stałe zagościł w literaturze termin
„prometeizm, z którym spotykamy się na przykład przy omawianiu „Dziadów”, gdzie
rolę Prometeusza odgrywa Konrad.
Nawet dziś nie sposób przecenić roli mitów w rozwoju literatury. Na stale bowiem
zagościły wśród nas liczne związane z nimi pojęcia, jak na przykład pięta Achillesa,
róg obfitości czy syzyfowa praca.
[SR]