Jakie były zasady barokowego konceptyzmu? Przedstaw przykłady.

Konceptyzm to pierwszy chronologicznie i podstawowy kierunek
baroku, kładący nacisk na wymyślną doskonałość języka poetyckiego, a także na
subtelność myśli.

Jednym z pierwszych teoretyków konceptyzmu był Maciej Sarbiewski,
najsławniejszy europejski wykładowca i autor poetyki. Poddał on analizie pojęcie
zasadnicze dla konceptyzmu, tj. puentę: powiedzenie celne i lapidarne, skupiające
w sobie znaczenia pozornie sprzeczne, a w rzeczywistości znakomicie się uzupełniające.
Konceptyzm uwydatniał zarówno harmonijne, jak i sprzeczne związki pomiędzy różnymi
zjawiskami. Opierał się na teorii, że poezja powinna przede wszystkim zadziwiać
czytelnika, zaskakiwać go niezwykłością operacji językowych, metafor, szokujących
paradoksów i zestawień antytez. Poezja konceptyzmu była intelektualna, a zarazem
zmysłowa. Wiersze miały pozór żywiołowych, napisanych jakby od niechcenia, jednakże
dzięki świadomemu użyciu odpowiednich środków. Konceptyzm był w Polsce nurtem
na tyle obcym, iż wymagał od naszych twórców wybitnego talentu i wysokiego poziomu
oczytania. Zakładał również odpowiedniego odbiorcy, dlatego w naszej literaturze
był zjawiskiem elitarnym, właściwym środowisku dworskiemu lub też wąskiemu kręgowi
intelektualistów. Najczęściej przywoływanym przykładem polskiego konceptyzmu jest
przeważająca większość dorobku poetyckiego Jana Andrzeja Morsztyna. Jego wiersze
często głoszą idee zupełnie przeciwległe wobec pojęć barokowej liryki religijnej.
Dostrzegając z całą wyrazistością przemijanie świata i nietrwałość rozkoszy, podmiot
liryczny jednocześnie ku tym „niestałym dobrom” kieruje całą uwagę, a zna przy
tym istotę „ślicznych pozorności”. Jednocześnie poeta zachowuje dystans wobec
rzeczywistości, co również jest cechą właściwą dla konceptyzmu. Typowymi wierszami,
w których Jan Andrzej Morsztyn kieruje się zasadami konceptyzmu, są: „Do trupa”,
„Cuda miłości”, „Niestatek”.
[SR]