Gatunki literackie wykorzystywane w baroku

W baroku wykorzystywane były wszystkie rodzaje literackie
wyróżnione przez Arystotelesa, a co za tym idzie, popularne stały się różnorodne
gatunki. Barok to bowiem wielokierunkowość.

Tak więc mamy do czynienia z dramatem, występują tragedia Shakespeare’owska
(Makbet, Hamlet) – nowatorska i odmienna od klasycznej – zrywa z zasadą trzech
jedności, z zasadą decorum (odpowiedniości języka i gatunku), miesza estetyki
(sceny tragiczne i komiczne), wprowadza na scenę duchy (brak realizmu) i tłum.
Tragizm postaci nie wynika z ciążącego nad nimi fatum, a z ich wnętrza (rozterek
i wyborów). Mamy do czynienia także z elementami etyki chrześcijańskiej (nagroda
za dobro, kara za zło). Obok tragedii występuje także tragikomedia, np. „Cyd”,
z zachowaną zasadą 3 jedności, zasadą decorum, osadzona w konwencji klasycznej
realności (brak duchów, ingerencji złych mocy); oraz komedia, np. Moliera „Świętoszek”
i „Skąpiec”. To komedie „intrygi” i „charakteru”. Występuje tu komizm: postaci,
języka, sytuacji; wyeksponowanie pewnych cech (skąpstwo) i przywar (obłuda,
zakłamanie). Oba utwory mają optymistyczną wymowę.
Jeśli chodzi o epikę, możemy doszukać się w baroku klasycznej powieści „Don
Kichot”, pamiętników J.Ch. Pasek – zakładających wybór wydarzeń przez autora,
subiektywizm, ale także oddających ówczesne realia. Są także listy Jana III
Sobieskiego do Marysieńki – w których obowiązuje adekwatność stylu do treści,
specyficzna budowa (zwrot do adresata itp.). Mamy także do czynienia z eposem,
np. „Transakcja wojny chocimskiej” Potockiego. Rozpoczęta wzniosłą inwokacją,
powstała na 50 rocznicę zwycięstwa nad Turkami, opisuje wydarzenie przełomowe,
przedstawia herosów i bohaterów (Chodkiewicz), zawiera szczegółowe opisy, wskrzesza
sarmacką tradycję narodu – patriotyzm i waleczność.
Liryka baroku to także ogromna różnorodność. Od poezji metafizycznej (Naborowski),
zajmującej się miejscem człowieka we wszechświecie, jego kondycją psychiczną
i rozterkami; poprzez poezję miłosną, dworską (A. Morsztyn), omawiającą uczucia,
zmysłowość, rządze ścierające się w duszy ludzkiej; do poezji „światowych rozkoszy”
(A. Morsztyn), opisującej to, co ziemskie, doczesne, radosne i przyjemne (z
zachowaniem umiaru i błogosławieństwem bożym).
W twórczości barokowej pojawia się także skomplikowana forma sonetu („Do trupa”
lub Sępa-Szarzyńskiego).
[AW]